Rzymskie skarby w powiecie biłgorajskim

Choć tereny, na których żyjemy, nigdy nie wchodziły bezpośrednio w skład Cesarstwa Rzymskiego, to między innymi szlaki handlowe prowadzące przez ziemie dzisiejszej Polski pozostawiły po sobie ślady w postaci depozytów monetarnych, które są przedmiotem badań archeologicznych i numizmatycznych.

Najwcześniej odnotowanym znaleziskiem rzymskich monet w powiecie biłgorajskim jest depozyt odkryty w 1894 roku w Goraju. Skarb ten zawierał około 200 srebrnych denarów, pochodzących z czasów od panowania cesarza Nerona (54–68 n.e.) aż do Hadriana (117–138 n.e.). Choć szczegóły odkrycia nie są znane, znalezisko stanowi ważny punkt odniesienia w badaniach nad obecnością rzymskiej monety na ziemiach dzisiejszego powiatu biłgorajskiego.

Podobnym skarbem jest depozyt z miejscowości Tokary (gm. Turobin, pow. Biłgoraj). Został on znaleziony przed 1914 rokiem, jednak dopiero w 1954 roku zaczął funkcjonować w obiegu naukowym za sprawą Anatola Gupieńca — historyka sztuki, numizmatyka oraz łódzkiego działacza kultury. W przewodniku po dziale numizmatycznym łódzkiego Muzeum Archeologicznego poinformował on o zakupie 234 denarów rzymskich, wskazując na ich miejsce znalezienia jako Tokary. Niestety, była to tylko część depozytu. Istnieją przekazy, że w chwili znalezienia skarb zawierał około 1 litra monet — co szacunkowo oznacza 600–800 sztuk. Do dziś nie wiemy, w jaki sposób skarb został odkryty. Wszystko jednak wskazuje na to, że został on podzielony i trafił w ręce różnych osób na Wybrzeżu.

Dzięki staraniom A. Gupieńca rozpoczęto proces pozyskiwania rozczłonkowanego depozytu. W latach 1952–1958 udało się odkupić 257 denarów, a w 1958 roku ówczesny Wydział Kultury i Sztuki Prezydium WRN w Łodzi zakupił kolejne 175 monet do kolekcji łódzkiego muzeum. Łącznie udało się zebrać 432 denary. Dodatkowo pozyskano 1 denar z prywatnej kolekcji z Lublina.

Do jednych z najbardziej zagadkowych, a dziś częściowo zapomnianych odkryć należy przypadkowe odnalezienie skarbu monet w Biłgoraju, przy ul. Nadstawnej, w latach 30. XX wieku. Według relacji, skarb zawierał kilkaset monet, które zostały rozdzielone — część zatrzymał znalazca, inne rozdał lub sprzedał. Niektóre trafiły do muzeów w Warszawie, Zamościu i Lublinie. W zbiorach Muzeum Lubelskiego odnotowano 24 denary pochodzące z Biłgoraja, wybite za panowania cesarzy: Hadriana (117–138), Antoninusa Piusa (138–161) oraz Marka Aureliusza (161–180). Zostały one przekazane do muzeum 6 maja 1936 roku przez Starostwo Biłgorajskie. Część z monet związanych z tym znaleziskiem znajduje się również dziś w Muzeum Ziemi Biłgorajskiej — w ramach kolekcji M. Pękalskiego. Monety te prezentujemy na fotografii będącej ilustracją posta.

Skarby monetarne z okresu rzymskiego w powiecie biłgorajskim świadczą o żywych kontaktach tych terenów z Imperium Rzymskim, mimo ich oddalenia od głównych centrów cywilizacji antycznej. Przypominają, że przez dzisiejszą Lubelszczyznę przebiegały ważne szlaki handlowe. Każda odkryta moneta to nie tylko fragment srebra — to opowieść o dawnych czasach, ludziach i ich życiu na styku dwóch światów: barbaricum i Rzymu.