83. rocznica sowieckiej agresji na Polskę
„Czwarty rozbiór Polski” – to określenie układu między III Rzeszą Niemiecką a ZSRR, „Nóż w plecy” – to określenie agresji sowieckiej na Polskę.
Z 23 na 24 sierpnia 1939 r. III Rzesza Niemiecka i ZSRR podpisały w Moskwie Pakt o Nieagresji i jako drugi – Tajny Protokół Dodatkowy, w którym oba państwa uzgodniły, że: „W razie zmian terytorialnych i politycznych na obszarach należących do państwa polskiego, strefy interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone mniej więcej wzdłuż linii rzek: Pisy, Narwi, Wisły, Sanu (…)”.
17 września 1939 r. już przed godz. 4 nad ranem Armia Czerwona rozpoczęła agresję na Polskę.
Wieczorem 17 września Naczelny Wódz wydał dyrektywę do WP: „Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony albo prób rozbrajania oddziałów (…)”. Armia Czerwona maszerując na zachód, do wyznaczonej 23 sierpnia linii demarkacyjnej, osiągnęła ją na północnym odcinku frontu tj. na środkowej Narwi i na odcinku południowym, na początkowym i środkowym Sanie.
Lubelszczyzna (bez Lublina – toczyły się w nim tylko rozmowy niemiecko-sowieckie) została zajęta przez 5 Armię (dca komdiw I. Sowietnikow). Jej oddziały, często witane przez Żydów, weszły do Chełma 25 września, do Zamościa 26 września, do Szczebrzeszyna i Krasnegostawu 27 września, do Biłgoraja 28 września, do Krzeszowa i Ulanowa 30 września. Od tej miejscowości, wzdłuż linii Tanwi i dalej do Tomaszowa, biegła linia rozgraniczenia z 6 Armią. Na północ od Biłgoraja przemieszczała się 44 Dywizja Strzelecka, wsparta 38 Brygadą Pancerna, przez rejon Biłgoraja, 140 Dywizja Strzelecka, której pułki wysunięte poza linię zatrzymania sił głównych znalazły się: 445 Pułk Strzelecki w rejonie Krzemienia, 637 Pułk Strzelecki w rejonie Władysławowa, 798 Pułk Strzelecki w rejonie Dąbrowicy. Dywizję tę wspierała 14 Dywizja Kawalerii z 2 Korpusu Kawalerii. Na południe od Biłgoraja, działała 96 Dywizja Strzelecka.
Na terenie Biłgorajszczyzny w sowieckie, krwiożercze szpony dostały się trzy grupy Wojska Polskiego. 28 września w Tarnogrodzie (zadenuncjowany przez miejscowych Żydów) w sowieckiej niewoli znalazł się Ośrodek Zapasowy 14 Dywizji Piechoty mjr Adama Solskiego. Tego samego dnia w rejonie Woli Obszańskiej Sowieci zgarnęli do niewoli grupę gen. bryg. Jerzego Wołkowickiego. A 1 października w rejonie Momot i Bukowej w sowieckiej niewoli znalazło się zgrupowanie płk. Tadeusza Zieleniewskiego.
28 września Ribbentrop i Mołotow podpisali kolejny Traktat o Granicy i Przyjaźni, a 4 października protokół dodatkowy z mapą, na której Stalin nakreślił nowy przebieg granicy rozbiorowej. Biegła ona następująco: Sanem od źródeł do Sieniawy (dla Niemiec), dalej na wschód wzdłuż linii Cieplice (dla Niemiec), Oleszyce, Lubaczów, Horyniec, Werechrata (wszystkie dla ZSRR), rzeką Sołokija od kolana 10 km na północ od Rawy Ruskiej do ujścia Bugu i dalej Bugiem do Małkini Górnej i dalej.
W wyniku tych układów na Lubelszczyźnie nastąpiły ruchy Wehrmachtu i Armii Czerwonej, najpierw ze wschodu na zachód do linii Sanu (30 września), następnie od 3 – 5 października z zachodu na wschód do linii Bugu, który Armia Czerwona miała przekroczyć ostatnimi oddziałami do 12 pażdziernika.
Przez około dwutygodniowy okres pobytu Armii Czerwonej na Lubelszczyźnie, uwidoczniła się wzmożona działalność komunizujących mniejszości narodowych: Ukraińców i Żydów.
Opuszczane przez oddziały sowieckie tereny (którym towarzyszył cały kompleks przedsięwzięć, m.in. rabunek polskiego mienia), dzień później zajmował Wehrmacht. Rozpoczynała się „druga” okupacja niemiecka. Zarząd wojskowy tych terenów trwał do 25 pażdziernika 1939 r., gdyż dzień później tereny Lubelszczyzny włączone zostały do utworzonego Generalnego Gubernatorstwa.